[Michael Shellenberger] De verdraaiing van de waarheid over kernenergie: HBO’s “Chernobyl”

Sinds Chernobyl, de HBO-miniserie over de kernramp van 1986, voor het eerst uitgezonden werd, hebben journalisten de serie veelvuldig geprezen voor de juistheid van de feiten omtrent deze gebeurtenis, ook al hebben de makers zich enkele creatieve vrijheden veroorloofd.

Een verslaggever van The New York Times schreef: “The first thing to understand about the HBO mini-series “Chernobyl is that a lot of it is made up. But here’s the second, and more important, thing: It doesn’t really matter.” [1] Hij bemerkt een gelijkaardige onnauwkeurigheid als die waarover ik vorige maand geschreven heb, [2] namelijk dat slachtoffers van de radioactieve straling vaak om één of andere reden hevig bebloed zijn. Volgens hem maakt HBO echter aanspraak op een diepere waarheid, met name dat Chernobyl meer over leugens, bedrog en een rottend politiek systeem gaat dan over de kwestie of kernenergie inherent goed of slecht is.

Dit is een punt dat de maker van Chernobyl, Craig Mazin, benadrukt heeft. Hij tweette: “The lesson of Chernobyl isn’t that modern nuclear power is dangerous. The lesson is that lying, arrogance and suppression of criticism is dangerous.” [3]

Vertegenwoordigers van de nucleaire industrie treden dit bij. Het Nuclear Energy Institute schrijft: “Viewers might see the Hollywood treatment and wonder what the relevance is outside the USSR. The short answer is: not much.” [4]

Persoonlijk heb ik mij twijfels hierbij. Nu ik alle vijf afleveringen van Chernobyl en de reactie van het publiek erop gezien heb, denk ik dat het duidelijk is dat de miniserie miljoenen mensen afgeschrikt heeft van de nucleaire technologie. Een verslaggeefster van Vanity Fair schreef: “Two weeks after I finished the series, I couldn’t stop thinking about it. What stayed with me most were the bodies of the radiation-poisoned first responders, so ravaged by their exposure that they are putrefying slowly, horribly, while clinging to life.” Ze gaat verder: “I watched the screeners with my husband, and for days afterward we were googling the disaster, sending morbid facts to each other. I called my father, a history buff, and recommended the show; turns out he’s already watched the first four episodes, has set his DVR to record the fifth, and in the meantime has researched all the active nuclear power plants in the United States.” [5]

Sarah Todd, een sportjournaliste voor de Philadelphia Inquirer, tweette: “I watched the first episode of Chernobyl. Then I spent a couple hours reading about nuclear power. Now I’m in a full blown panic and I need someone to explain to me how it is at all ok to live on the east coast when this is the situation.” [6]

Velen dachten dus wel degelijk dat de miniserie over kernenergie ging. Een recensente voor The New Republic schrijft: “But nuclear energy itself is perhaps the show’s most developed character—it’s certainly the one that undergoes the most dramatic narrative arc. It is constantly talked about, its nature endlessly debated and described. […] It becomes a demon.”

Dergelijke reacties kwamen niet enkel van journalisten. Één blik op Twitter (#chernobyl) toont reeds aan hoezeer de angst voor kernenergie nieuw leven ingeblazen werd door de serie.

De onjuistheden in Chernobyl

In interviews bij de release van HBO’s Chernobyl beweerde scenarioschrijver en bedenker Mazin dat zijn miniserie zich tot de feiten zou beperken. “I defer to the less dramatic version of things,” zei hij. En verder: “There are things that happened there that are so shocking and horrifying that you want to be unblinking… but you don’t want to cross a line into the sensational.” [8]

In werkelijkheid zet Chernobyl reeds in de eerste aflevering de stap naar het sensationele, zonder ooit nog om te kijken.

In een bepaalde aflevering kiezen drie personages er vrijwillig voor om hun leven op te offeren om het radioactieve water te draineren, hoewel zoiets nooit gebeurd is. Adam Higginbotham, auteur van Midnight in Chernobyl, een goed gedocumenteerde nieuwe geschiedenis van de gebeurtenissen, merkt op: “The three men were members of the plant staff with responsibility for that part of the power station and on shift at the time the operation began. They simply received orders by telephone from the reactor shop manager to open the valves.” [9]

De straling van de gesmolten reactor veroorzaakte evenmin de crash van een helikopter, zoals sterk gesuggereerd wordt in Chernobyl. Er was inderdaad een helikoptercrash, maar die gebeurde pas zes maand later en had niks te maken met radioactieve straling: één van de wieken van de helikopter had een ketting geraakt die aan een bouwkraan hing.

Het meest flagrante voorbeeld van sensationalisme in Chernobyl is het feit dat radiatie voorgesteld wordt als iets besmettelijks, als een virus. De heldhaftige wetenschapster, gespeeld door Emily Watson, trekt de zwangere vrouw met geweld weg bij een brandweerman die in het laatste stadium verkeert van stralingsziekte of acute radiation sickness (ARS). Watson schreeuwt: “Get out! Get out of here!” alsof iedere seconde die ze bij haar stervende man doorbrengt schadelijk is voor haar baby.

Radiatie is evenwel niet besmettelijk. [10] Eens iemand zijn kledij uitgetrokken heeft en gewassen is, zoals dat bij de brandweermannen het geval was, zowel in de serie als in de werkelijkheid, blijft de radioactiviteit inwendig.

Het is denkbaar dat bloed, urine of zweet van een slachtoffer van ARS in zekere mate een schadelijke blootstelling (geen infectie) zouden kunnen veroorzaken, maar er is geen wetenschappelijk bewijs dat zoiets gebeurd is bij de behandeling van de slachtoffers van Tsjernobil.

Waarom isoleert men in ziekenhuizen dan stralingsslachtoffers achter plastieken schermen? Omdat hun immuunsysteem verzwakt is en ze dus risico lopen om blootgesteld te worden aan iets wat ze niet aankunnen, m.a.w.: het besmettingsgevaar is het omgekeerde van hoe het in Chernobyl voorgesteld wordt.

De baby sterft. Watson zegt: “The radiation would have killed the mother, but the baby absorbed it instead.” Mazin en HBO lijken ook echt te geloven dat zoiets ooit gebeurd is.

HBO tracht wat van zijn sensationalisme te verzachten door enkele kanttekeningen op het einde van de serie. Hier wordt echter evenmin vermeld dat de bewering dat een baby gestorven is door straling te “absorberen” van zijn vader pure pseudowetenschappelijke onzin is. Er is geen degelijk bewijs dat de straling van Tsjernobil een hogere graad van kindersterfte of geboorteafwijkingen veroorzaakt heeft.

Robert Gale, dokter aan de UCLA, berichtte in 1987: “‘We’ve now had a chance to observe all the children that have been born close to Chernobyl. Not surprisingly, none of them, at birth at least, has any detectable abnormalities. We weren’t expecting any. That’s an example that no news is good news.” [11]

De enige impact op de publieke gezondheid ten tijde van het incident – afgezien van de doden onder de hulpverleners – waren 20.000 gedocumenteerde gevallen van schildklierkanker bij mensen jonger dan 18. In 2017 concludeerden de Verenigde Naties dat slechts 25% (5.000 gevallen) hiervan toegeschreven kunnen worden aan straling van Tsjernobyl. [12] In eerdere studies schatte de VN dat er tot 16.000 gevallen te wijten waren aan straling van Tsjernobyl. Aangezien schildklierkanker een sterftegraad van slechts 1% heeft, betekent dit dat het verwachte aantal doden ten gevolge van schildklierkanker veroorzaakt door Tsjernobyl 50 tot 160 zou bedragen over een periode van 80 jaar.

Op het einde van de reeks beweert HBO dat er nadien een dramatische piek geweest is in de gevallen van kanker in Oekraïne en Wit-Rusland, maar ook dit klopt niet. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie [13] werden de inwoners van deze landen blootgesteld aan doses die een beetje hoger lagen dan de natuurlijke radiatieniveaus. Als er bijkomende sterfgevallen door kanker voorkomen, zouden deze ongeveer 0,6% bedragen van de te verwachten sterfgevallen door kanker in deze populatie door andere oorzaken.

Straling is niet de superkrachtige gifstof zoals deze in Chernobyl voorgesteld wordt. In de eerste aflevering beginnen arbeiders te bloeden door hoge doses radiatie, en in de tweede aflevering wordt de hand van een verpleegster die een brandweerman slechts aanraakt gloeiend rood, als verbrand. Niets hiervan is gebeurd of ook maar mogelijk.

In Chernobyl ziet men mensen samenkomen op een brug om het vuur in Tsjernobyl te zien. Op het einde van de serie beweert HBO dat geen van hen dit zou overleefd hebben, en dat de brug nu bekend staat als de “Brug des Doods”. Deze “Brug des Doods” is echter een sensationele urban legend en er is geen enkel bewijs om deze voor waar aan te nemen.

De zogenaamde “Brug des Doods” nu, een griezelige urban legend die maar al te graag in stand gehouden wordt

Chernobyl is ook vooral misleidend voor wat er niet gezegd wordt. Het geeft de indruk dat alle hulpverleners in Tsjernobyl die aan stralingsziekte (ARS) leden daarna ook gestorven zijn. In werkelijkheid overleefde maar liefst 80% van deze ARS-patiënten de ziekte. [13]

Het is duidelijk dat zelfs hoogopgeleide en goed geïnformeerde kijkers, inclusief journalisten, de fictie van Chernobyl niet van de feiten weten te onderscheiden. The New Yorker herhaalde de bewering dat een baby van een vrouw de straling “absorbeerde” en stierf. [14] The New Republic beschreef straling als “bovennatuurlijk persistent” en besmettelijk (de zombie-logica, volgens dewelke iedereen die vergiftigd wordt ook zelf giftig wordt). [15] The Economist, [16] People [17] en anderen herhaalden de “Bridge of Death”-legende.

Deze misvattingen zijn niet zonder gevolgen. De opvatting dat mensen die blootgesteld zijn aan straling besmettelijk zijn wordt gebruikt om mensen in Hiroshima en Nagasaki, Tsjernobyl en Fukushima schrik aan te jagen, te stigmatiseren en te isoleren. In de gebieden die lage niveaus van straling uit Tsjernobyl ondervonden beëindigden 100.000 tot 200.000 vrouwen in paniek hun zwangerschap, [18] en mensen die blootgesteld werden aan straling uit Tsjernobyl hadden vier keer meer kans op angst, depressie en posttraumatische stressstoornis.

Waarom Hollywood kernenergie verkeerd voorstelt

Chernobyl gaat zogenaamd over de leugens, de arrogantie en de onderdrukking van de kritiek onder het communisme, maar de miniserie stelt het leven in de Sovjetunie in de jaren ’80, evenals de gevolgen van radioactieve straling, voor op een wel heel onjuiste en melodramatische manier.

Een columniste voor The New Yorker merkt op: “There are a lot of people throughout the series who appear to act out of fear of being shot. This is inaccurate: summary executions, or even delayed executions on orders of a single apparatchik, were not a feature of Soviet life after the nineteen-thirties.” [19]

De centrale handeling van de miniserie is de poging van de heldhaftige wetenschappers om te ontdekken wat de oorzaak was van het falen van de reactor. Auteur Higginbotham merkt evenwel op dat Sovjetwetenschappers zich reeds jaren vóór het incident bewust waren van de gebreken van de RBMK-ractor, en dat binnen de 36 uur nadien reeds specialisten uit Moskou ter plekke kwamen en al gauw de waarschijnlijke oorzaak van de ontploffing wisten te bepalen.

De nood aan dramatische spanning is echter niet de enige verklaring voor de onjuistheden in Chernobyl. Denk maar aan hoe één van de heldhaftige wetenschappers straling omschrijft: als “een kogel”. Hij vraagt om ons Tsjernobyl voor te stellen als drie miljoen kogels in de lucht, in het water en in het voedsel, die de komende 50.000 jaar voortdurend afgevuurd worden.

Straling is echter niet als een kogel. Mocht dit het geval zijn, dan zouden we allemaal dood zijn, omdat we ieder moment getroffen worden door “stralingskogels”. Sommige van de mensen die blootgesteld zijn aan de meeste kogels, zoals inwoners van Colorado, leven zelfs langer.

Wat in de eerste aflevering begint als een kogel, evolueert in de loop van de miniserie uiteindelijk tot wapen. De heldhaftige wetenschapper zegt: “Chernobyl reactor number 4 is now a nuclear bomb,” een bom die ieder uur opnieuw afgaat, “tot het hele continent dood is”. Tot het hele continent dood is? De angst die hier opgeroepen wordt is kennelijk die voor een kernoorlog. Als dusdanig gebruikt Chernobyl dezelfde truc als eender welke film over een kernramp.

In The China Syndrome (1979) beweert een wetenschapper dat een ongeval in een kerncentrale een gebied ter grootte van Pennsylvania permanent onbewoonbaar zou kunnen maken. Hollywood leende de misvatting van smeltend uranium als een ontploffende atoombom van anti-nucleaire activisten zoals Ralph Nader, die in 1974 beweerde dat een kernramp Cleveland van de kaart zou kunnen vegen, en dat de overlevenden de doden zouden benijden. [20]

Uiteindelijk verkondigt HBO’s Chernobyl onwaarheden over kernenergie omwille van dezelfde reden dat de mensheid in haar geheel al meer dan 60 jaar lang kernenergie verkeerd begrijpt, namelijk dat we onze angst voor kernwapens geprojecteerd hebben op kerncentrales. [21]

In werkelijkheid bewijst Chernobyl waarom kernenergie de veiligste manier is om elektriciteit te produceren. In de zwaarste incidenten met kernenergie zijn er slechts relatief kleine hoeveelheden fijnstof die vrijkomen en schade toebrengen aan slechts een handvol mensen. Afgezien hiervan verminderen kerncentrales blootstelling aan luchtvervuiling door fossiele brandstoffen en biomassa te vervangen. Dit is de reden waarom kernenergie tot op heden al twee miljoen levens gered heeft. [22]

Het enige voordeel van Chernobyl en pseudowetenschappelijke onzin zoals het boek van professor Kate Brown, Manual for Survival, [23] is gekomen in de vorm van nieuwe uitgesproken stralingswetenschappers en eerlijke journalisten zoals Higginbotham. [24] In zijn boek Midnight in Chernobyl schrijft hij: “Nuclear power plants emit no carbon dioxide and have been statistically safer than every competing energy industry, including wind turbines.” [25]

Wat betreft onze overdreven angsten voor kernwapens: de laatste 74 jaar zijn de vreedzaamste geweest van de voorbije zeven eeuwen. Sinds de atoombom bestaat, is het aantal slachtoffers van oorlogen en veldslagen verminderd met 95%. Kan het menselijke bewustzijn ooit begrijpen waarom iets wat zo gevaarlijk is de wereld zo veilig gemaakt heeft? Ik begin er meer en meer op te hopen. Één van de beste boeken die ik onlangs gelezen heb is Nuclear Rites, een etnografie van kernwapenwetenschappers, geschreven door voormalig anti-nucleair activist, nu antropoloog Hugh Gusterson. Op het einde geeft hij toe dat nucleaire afschrikking een sleutelrol gespeeld heeft in het vermijden van het genocidale bloedvergieten van een Derde Wereldoorlog, m.a.w. als een wereld vol kernwapens een gevaarlijke plaats is, dan is een wereld zonder de harde discipline die opgelegd wordt door kernwapens dat op een andere manier ook.

Wanneer Hollywood ooit beslist om de ware toedracht te vertellen over kernenergie, en zijn kijkers de paradoxale verhouding tussen veiligheid en gevaar tracht uit te leggen, dan hoeft het niet langer te grijpen naar sensationalisme. De waarheid is sensationeel genoeg.

Voetnoten

1. “Het eerste wat men moet begrijpen over de HBO-miniserie Chernobyl is dat veel ervan verzonnen is, maar het tweede, meer belangrijke is dat dit er echt niet toe doet.” – Mike Hale, “Review: ‘Chernobyl’, the Disaster Movie” voor The New York Times: https://www.nytimes.com/2019/05/03/arts/television/review-chernobyl-hbo.html?module=inline
2. Zie Michael Shellenberger, “The Reason They Fictionalize Nuclear Disasters Like Chernobyl Is Because They Kill So Few People” voor Forbes: https://www.forbes.com/sites/michaelshellenberger/2019/05/09/the-reason-they-fictionalize-nuclear-disasters-like-chernobyl-is-because-they-kill-so-few-people/#5d13200241fc.
3. “De les van Chernobyl is niet dat moderne kernenergie gevaarlijk is. De les is dat leugens, arrogantie en onderdrukking van kritiek gevaarlijk zijn.” – Craig Mazin, tweet van 7 april 2019: https://twitter.com/clmazin/status/1115135743045718016
4. “Kijkers kunnen de Hollywood-versie zien en zich afvragen wat de relevantie ervan is buiten de USSR. Het korte antwoord is: niet veel.” – Matt Wald, “A Viewer’s Guido to HBO’s Chernobyl Miniseries” voor NEI: https://www.nei.org/news/2019/viewers-guide-to-hbo-miniseries-chernobyl
5. “Nadat ik de serie uitgekeken had, bleef ik er maar aan denken, twee weken lang. Wat me het meest bijgebleven is, zijn de stervende lichamen van de hulpverleners, zodanig aangetast door blootstelling aan de straling dat ze langzaam, gruwelijk aan het wegrotten waren, zich wanhopig vastklampend aan het leven.” “Ik ben de screenings gaan kijken met mijn echtgenoot, en de dagen erna bleven we allerlei zaken opzoeken over de ramp en elkaar morbide feiten sturen. Ik belde mijn vader, een liefhebber van geschiedenis, en raadde hem de serie aan; bleek dat hij de vier eerste afleveringen al gezien heb, de DVR geprogrammeerd had om de vijfde op te nemen, en ondertussen alle actieve kerncentrales in de Verenigde Staten opgezocht had.” – Sonia Saraiya, “The Unique, Addictive Dread of Chernobyl” voor Vanity Fair: https://www.vanityfair.com/hollywood/2019/06/chernobyl-hbo-catch-22-good-omens-nuclear-power-dread
6. “Ik heb de eerste aflevering van Chernobyl bekeken. Daarna enkele uren doorgebracht met lezen over kernenergie. Nu ben ik helemaal in paniek. Iemand moet me uitleggen hoe het in godsnaam veilig kan zijn om aan de Oostkust te wonen wanneer dit de situatie is.” – Sarah Todd, tweet van 24 mei 2019: https://twitter.com/NBASarah/status/1132068814835863552
7. “De kernenergie zelf is misschien het meest ontwikkelde personage van de serie – het is zeker datgene wat de meest dramatische narratieve bocht maakt. Er wordt voortdurend over gesproken, zijn aard wordt eindeloos besproken en beschreven. […] Het wordt een demon.” – Rachel Riederer, “The Enduring Horror of Chernobyl” voor The New Republic: https://newrepublic.com/article/154024/enduring-horror-chernobyl
8. “Ik geef de voorkeur aan de minder dramatische versie van de feiten.” “Er zijn daar zaken gebeurd die zo choquerend en gruwelijk zijn dat je je ogen er niet voor mag sluiten … maar je mag niet de stap zetten in de richting van het sensationele.” – zie Megan Geuss, “HBO’s new Chernobyl mini-series shows how good science is undermined by secrecy” voor Ars Technica: https://arstechnica.com/gaming/2019/05/new-chernobyl-mini-series-delivers-big-drama-without-nuclear-scale-hyperbole/
9. “De drie mannen waren leden van het personeel van de kerncentrale, die verantwoordelijk waren voor dat deel van de centrale en dienst hadden op het moment dat de operatie begon. Ze kregen gewoon per telefoon bevel van de beheerder van de reactor om de kleppen te openen.” – Nick Lucchesi, “’Chernobyl’ on HBO: Author of ‘Midnight in Chernobyl’ Separates Fact From Fiction” voor Inverse: https://www.inverse.com/article/56132-chernobyl-hbo-true-story-miners-legasov-location
10. Zie Nathalie Walchover, “Is Radiation Sickness Contagious?” voor LiveScience: https://www.livescience.com/13444-radiation-exposure-contagious.html.
11. “We hebben nu de kans gehad om alle kinderen te observeren die in de buurt van Tsjernobil geboren zijn. Het was geen verrassing dat geen van hen, bij de geboorte tenminste, aantoonbare abnormaliteiten vertoont, zoals we ook verwacht hadden. Dit is een geval waarin geen nieuws goed nieuws is.” – William J. Broad, “Rise in Retarded Children Predicted from Chernobyl” in The New York Times van 16 februari 1987
12. Zie United Nations, Evaluation of Data on Thyroid Cancer in Regions Affected by the Chernobyl Accident (2018).
13. Zie “Health effects of the Chernobyl accident: an overview” op de website van de Wereldgezondheidsorganisatie https://www.who.int/ionizing_radiation/chernobyl/backgrounder/en/.
14. Zie Masha Gessen, “What HBO’s “Chernobyl“ Got Right and What It Got Terribly Wrong” voor The New Yorker: https://www.newyorker.com/news/our-columnists/what-hbos-chernobyl-got-right-and-what-it-got-terribly-wrong.
15. Zie Rachel Riederer, “The Enduring Horror of Chernobyl” voor The New Republic: https://newrepublic.com/article/154024/enduring-horror-chernobyl.
16. Zie “A View from the Bridge” in The Economist van 7 maart 2019: https://www.economist.com/books-and-arts/2019/03/07/the-tragedy-of-chernobyl.
17. Zie Morgan M. Evans, “How Chernobyl, the Biggest Nuclear Disaster in History, Still Affects Ukraine 33 Years Later” voor People: https://people.com/tv/true-story-chernobyl-hbo-ukraine/.
18. Zie Becky Ferreira, “Why Hundreds of Thousands of Women Ended Their Pregnancies After Chernobyl” voor Vice: https://www.vice.com/en_us/article/ywyqzv/why-hundreds-of-thousands-of-women-ended-their-pregnancies-after-chernobyl.
19. “Er zijn veel mensen in de serie die lijken te handelen uit angst om neergeschoten te worden. Dit is onjuist: standrechtelijke executies, of zelfs uitgestelde executer op bevel van één enkele apparatsjik, waren niet kenmerkend voor het leven in de Sovjetunie na de jaren dertig.” – Masha Gessen, “What HBO’s “Chernobyl“ Got Right and What It Got Terribly Wrong” voor The New Yorker: https://www.newyorker.com/news/our-columnists/what-hbos-chernobyl-got-right-and-what-it-got-terribly-wrong
20. Zie Pat Norman, “Nader Forecasts Rocky Rejection” in The Akron Beacon Journal van 25 oktober 1974.
21. Zie Michael Shellenberger, “Stop Letting Your Cartoon Fears Of Nuclear Bombs Kill The Planet” voor Forbes: https://www.forbes.com/sites/michaelshellenberger/2019/02/21/stop-letting-your-cartoon-fears-of-nuclear-bombs-kill-the-planet/.
22. Zie Pushker A. Kharecha & James E. Hansen, “Prevented Mortality and Greenhouse Gas Emissions from Historical and Projected Nuclear Power” in Environmental Science & Technology 47 (2013): https://pubs.acs.org/doi/10.1021/es3051197.
23. Zie Michael Shellenberger, “MIT Historian Alleges United Nations Scientific Cover-Up Of Death And Disease Toll From Chernobyl” voor Forbes: https://www.forbes.com/sites/michaelshellenberger/2019/03/13/mit-historian-alleges-united-nations-scientific-cover-up-of-death-disease-toll-from-chernobyl/#1bbbbc392626.
24. Zie Michael Shellenberger, “It Sounds Crazy But Fukushima, Chernobyl and Three Mile Island Show Why Nuclear Is Inherently Safe” voor Forbes: https://www.forbes.com/sites/michaelshellenberger/2019/03/11/it-sounds-crazy-but-fukushima-chernobyl-and-three-mile-island-show-why-nuclear-is-inherently-safe/.
25. “Kerncentrales stoten geen koolstofdioxide uit en zijn statistisch gezien veiliger dan iedere andere energie-industrie, inclusief windturbines.” – Adam Higginbotham, Mignight in Chernobyl (2019).

Bron: Michael Shellenberger, “Why HBO’s “Chernobyl“ Gets Nuclear So Wrong” voor Forbes: https://www.forbes.com/sites/michaelshellenberger/2019/06/06/why-hbos-chernobyl-gets-nuclear-so-wrong/?fbclid=IwAR1ph9bqa7B6LOnBWVN418S0dsIixOdaM9dh_W4e9GlS5zMiI-v2qxd1icQ#61cbe4e6632f, uit het Engels vertaald door de Chinese Vrijwilliger